ભારતીય સંસ્કૃતિ એ વિશ્વની સર્વોત્તમ સંસ્કૃતિઓમાંથી એક માનવામાં આવે છે. અહીં દરેક તહેવાર માત્ર આનંદ-ઉલ્લાસનો પ્રસંગ નથી, પરંતુ જીવનના તત્વજ્ઞાન અને માનવ મૂલ્યોને જીવંત કરતો અવસર છે. એ જ રીતે નવરાત્રીએ ભારતીય પરંપરાનો એવો મહોત્સવ છે જે શક્તિની ઉપાસના સાથે સ્ત્રી શક્તિના સન્માનનો સંદેશ આપે છે.
બીજી બાજુ, આજના સમાજમાં દીકરીઓનું સ્થાન ખૂબ જ મહત્વનું છે. દીકરી માત્ર કુટુંબની શોભા નથી, પરંતુ સમાજના વિકાસની દિશા બતાવતી શક્તિ છે. "નવલી નવરાત્રી" અને "લાડલી દીકરી" એ બંને વિચાર એકબીજા સાથે એટલા મજબૂત રીતે જોડાયેલા છે કે એકને વગર બીજાની કલ્પના અધૂરી લાગે છે.આજના એલેખમાં આપણે જાણીશું કે કેવી રીતે નવરાત્રીની નવ રાતો સ્ત્રી શક્તિના પ્રતિક છે અને કેવી રીતે દીકરી એ આજના સમાજમાં એ જ શક્તિનો જીવંત રૂપ છે. સાથે સાથે દીકરી પ્રત્યેનો સન્માન, સુરક્ષા અને શિક્ષણનો સંદેશ ભાવનાત્મક રીતે સમજવાનો પ્રયાસ કરશું.૧. નવરાત્રી – એક નવલ્યાનો ઉત્સવ
નવરાત્રીનો અર્થ જ છે નવ રાતો. આ નવ રાતો દરમિયાન મા દુર્ગાના નવ રૂપોની આરાધના કરવામાં આવે છે. દરરોજ એક નવી દેવીનો પૂજન, એક નવી શક્તિનું આવાહન અને એક નવી પ્રેરણાનો સંદેશ આપવામાં આવે છે.શૈલપુત્રીથી સિદ્ધિદાત્રી સુધીની નવ દેવીઓ માનવ જીવનની નવ તાકાતોનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.આ નવ રાતો દરમ્યાન સમગ્ર સમાજ માતૃશક્તિની પૂજા કરે છે, જે આપણને યાદ અપાવે છે કે સ્ત્રી વિના આ સૃષ્ટિ અધૂરી છે.નવરાત્રીનો ઉત્સવ આનંદ, એકતા, સંગીત અને ગરબાની મીઠાશથી ભરેલો છે. પણ એના પીછેહઠે રહેલો સંદેશ એ છે કે સ્ત્રી એ શક્તિ છે, માતા છે, સર્જન છે અને સંસ્કાર છે.૨. દીકરી – ઘરનું દિવ્ય પ્રકાશ
દરેક કુટુંબ માટે દીકરીએ આશીર્વાદ સમાન છે. એક દીકરીનું જન્મ માત્ર એક બાળકનું આગમન નથી, પરંતુ એ ઘરમાં લક્ષ્મી, સરસ્વતી અને દુર્ગાનો સંયોગ બનીને આવે છે.લાડલી દીકરી ઘરમાં આનંદનું વાતાવરણ સર્જે છે.દીકરી ઘરના દરેક સભ્યને પ્રેમથી જોડે છે.દીકરી શિક્ષણ, સંસ્કાર અને સંવેદનશીલતાનો જીવંત પાઠ છે.સમાજમાં દીકરીને ક્યારેક બોજ સમજી લેવામાં આવે છે, પણ હકીકતમાં દીકરી જ પરિવારને ઉજ્જવળ ભવિષ્ય તરફ દોરી જાય છે. દીકરી માતાપિતાના વૃદ્ધાવસ્થાનો આધાર બને છે, સમાજના વિકાસમાં પોતાનું યોગદાન આપે છે અને દેશને આગળ વધારવા માટે શ્રેષ્ઠ ભૂમિકા ભજવે છે.૩. નવરાત્રી અને દીકરીનો સંબંધ
જેમ નવરાત્રીમાં નવ દેવીના નવ રૂપોની પૂજા થાય છે, એમ જ દીકરી એ દરેક રૂપમાં ઘર અને સમાજમાં પ્રકાશ ફેલાવે છે.
શૈલપુત્રી સમાન દીકરી – નિર્દોષ, પવિત્ર અને નિઃસ્વાર્થ પ્રેમ આપનારી.બ્રહ્મચારિણી સમાન દીકરી – જ્ઞાન અને શિક્ષણ માટે તલપાપડ.ચંદ્રઘંટા સમાન દીકરી – આત્મવિશ્વાસ અને શૌર્યથી ભરપૂર.કુષ્માંડા સમાન દીકરી – ઘરમાં આનંદ અને ઉર્જાનું વાતાવરણ સર્જનારી.સ્કંદમાતા સમાન દીકરી – પરિવાર પ્રત્યે સમર્પિત અને સંસ્કારવાળી.કાત્યાયની સમાન દીકરી – સમાજના અયોગ્ય વર્તન સામે લડવા માટે તત્પર.કાલરાત્રિ સમાન દીકરી – અંધકાર સામે પ્રકાશનું પ્રતિક.મહાગૌરી સમાન દીકરી – પવિત્રતા અને સૌંદર્યનું પ્રતિક.સિદ્ધિદાત્રી સમાન દીકરી – સફળતા અને આશીર્વાદ આપનારી.આ રીતે જોવામાં આવે તો દીકરી એ દરેક મા દુર્ગાનો જીવંત સ્વરૂપ છે. નવરાત્રીમાં આપણે દેવીની આરાધના કરીએ છીએ, તો એ જ ભાવે દીકરીનું સન્માન કરવું જોઈએ.
૪. સમાજ માટે સંદેશ
આજે પણ કેટલાંક વિસ્તારોમાં દીકરીને અભિશાપ સમજી લેવામાં આવે છે, જ્યારે દીકરાને આશીર્વાદ ગણવામાં આવે છે. આ માનસિકતા બદલવાની જરૂર છે. નવરાત્રી આપણને શીખવે છે કે સ્ત્રી શક્તિ વિના જીવન અધૂરૂં છે.શિક્ષણ – દીકરીને શિક્ષણ આપવું એ સૌથી મોટું દાન છે.સમાનતા – દીકરીને દીકરાની જેમ જ તક આપવી એ સાચી પ્રગતિ છે.સુરક્ષા – સમાજની દરેક દીકરી સુરક્ષિત રહે તે માટે આપણે સૌ જવાબદાર છીએ.પ્રોત્સાહન – દીકરીના સ્વપ્નોને પૂરા કરવા માટે તેને પ્રોત્સાહન આપવું એ માતા-પિતાની ફરજ છે.
૫. નવરાત્રીના ગરબા અને દીકરીની સ્મિત
ગરબાએ નવરાત્રીનું મુખ્ય આકર્ષણ છે. ગરબાની ગૂંજમાં એકતા, આનંદ અને શ્રદ્ધા ઝળહળે છે. જ્યારે દીકરી ગરબામાં ઘૂમે છે ત્યારે એ માત્ર એક નૃત્ય નથી કરતી, પરંતુ એ સમાજને સંદેશ આપે છે કે સ્ત્રી એ સંગીતની મીઠાશ અને શક્તિની ગાથા છે.ગરબાની ગોળી જેમ સર્જન અને વિનાશનો ચક્ર છે, એમ જ દીકરી જીવનમાં ઉત્સાહ અને સંતુલન લાવે છે. દીકરીનું સ્મિત એ ગરબાની તાલ જેવું છે, જે ઘરના દરેક ખૂણે સુખની લહેરો ફેલાવે છે.૬. લાડલી દીકરી – ભવિષ્યની શિલ્પકાર
દીકરી માત્ર આજનું નથી, પરંતુ આવતી કાલનું પણ નિર્માણ કરે છે. એક શિક્ષિત દીકરી પરિવારને સંસ્કારી બનાવે છે. એક સશક્ત દીકરી સમાજને વિકાસ તરફ દોરી જાય છે. એક આત્મવિશ્વાસી દીકરી દેશને ગૌરવ અપાવે છે.જેમ નવરાત્રી દરમિયાન માતૃશક્તિનો જયઘોષ થાય છે, તેમ જ લાડલી દીકરી આપણા ઘરમાં જન્મે ત્યારે આપણે તેને આશીર્વાદ રૂપે સ્વીકારવો જોઈએ.
૭. ભાવનાત્મક ઉદાહરણ
એક સામાન્ય ગામમાં એક પરિવાર દીકરીને બોજ માનતો હતો. નવરાત્રીમાં દર વર્ષે તેઓ દેવીની પૂજા કરતા, પણ ઘરમાં જન્મેલી દીકરીને અવગણતા. એક દિવસ ગામમાં દીકરીઓ માટેની શૈક્ષણિક સ્પર્ધા યોજાઈ. એ ઘરની નાની દીકરીએ તેમાં ભાગ લીધો અને પ્રથમ સ્થાન મેળવ્યું. સમગ્ર ગામે તેનું સન્માન કર્યું. એ દિવસ પછી એ પરિવારને સમજાયું કે જે દીકરીને તેઓ બોજ માની રહ્યા હતા, એ જ તેમની ગૌરવની પરિભાષા બની ગઈ.આ પ્રસંગ આપણને યાદ અપાવે છે કે નવરાત્રીમાં દેવીની પૂજા માત્ર મંદિર સુધી સીમિત ન હોવી જોઈએ. ઘરમાં રહેલી દીકરી એ જ દેવી છે, તેની પૂજા કરવી એ સાચું ધાર્મિક કર્તવ્ય છે.૮. સમાપન – નવલી નવરાત્રી, લાડલી દીકરી
નવલી નવરાત્રી આપણને આનંદ, શ્રદ્ધા અને સંસ્કૃતિનો પરિચય આપે છે. પરંતુ એ સાથે એ આપણને એક ગહન સંદેશ આપે છે – સ્ત્રી શક્તિ વિના જીવન શક્ય નથી.લાડલી દીકરી એ એ જ શક્તિનું જીવંત સ્વરૂપ છે. તેની કદર કરવી, તેને શિક્ષણ અને સંસ્કાર આપવાં, તેને સમાન તક આપવી અને તેને સુરક્ષિત જીવન આપવું – એ જ સાચી નવરાત્રીની ઉજવણી છે.દીકરી એ ઘરનું દિપક છે, સમાજનો ગૌરવ છે અને રાષ્ટ્રની શક્તિ છે.નવરાત્રીના દીવા જેવું એ દીકરીનું જીવન પ્રકાશિત થાય અને એ પ્રકાશથી સમગ્ર સમાજ ઉજ્જવળ બને – એ જ આપણે સૌની શ્રેષ્ઠ પ્રાર્થના હોવી જોઈએ.
નયના જે. સોલંકી
આંખો
