‘ઝવેરચંદ તારા કાવ્યોનું સૌંદર્ય છે અમૂલ્ય,
લોકસાહિત્યમાં ઘૂંટતો, તું સાદગીનો શબ્દ,
ગુજરાતના દિલમાં વસે, શબ્દી સર્જન તારો,
અક્ષર મહીં અમર તું, કવિ કલ્પના અઢળક.’
ઝવેરચંદ મેઘાણી, જેમણે ગુજરાતી સાહિત્ય અને લોકસાહિત્યમાં અનમોલ યોગદાન આપ્યું છે, એ ગુજરાતના હદય તરીકે ખ્યાતિ પામ્યા છે. તેઓ માત્ર એક લેખક નહીં, પણ એક લોકકવિ, એક સામાજિક કાર્યકર અને સમાજના અસ્તિત્વને સારી રીતે સમજનાર વ્યક્તિ હતા.
**જીવનનો પરિચય:**
ઝવેરચંદ મેઘાણીનો જન્મ ૨૮ ઓગસ્ટ, ૧૮૯૬ના રોજ ચોટીલા, ગુજરાતમાં થયો હતો. તેમનું બાળપણ ગામડાની સાથે વીત્યું, જ્યાં તેઓએ ગુજરાતની ધરતી, સંસ્કૃતિ, અને તેના લોકોની ગરિબાઈ અને સંઘર્ષને નજીકથી અનુભવ્યું. તેમનું આ અનુભવો એમના સાહિત્ય અને કાવ્યોમાં પ્રગટ થાય છે.
**સાહિત્યમાં યોગદાન:**
ઝવેરચંદ મેઘાણીએ ગુજરાતના લોકજીવન અને સંસ્કૃતિને ખુબ જ વાસ્તવિક અને જીવન્ત રીતે વર્ણવ્યા છે. તેઓએ “ચરખા અને ચાંદ”, “સૌરાષ્ટ્રની રસધાર”, “કેશરશીંગ ગોહિલ” જેવી અસંખ્ય લોકકથાઓ, કાવ્યો અને નવલકથાઓ દ્વારા ગુજરાતની મહાન પરંપરાઓ અને વિભાવનાઓને અમર બનાવી છે. મેઘાણીના સાહિત્યમાં અપ્રતિમ છંદકળા, શબ્દચમત્કૃતિ અને ધારદાર ભાષાનો ઉપયોગ છે, જેના કારણે તેમને “ગુજરાતી સાહિત્યનો શ્રેષ્ઠ કવિ” માનવામાં આવે છે.
**સામાજિક યોગદાન:**
મેઘાણી માત્ર સાહિત્યકાર ન હતા, તેઓ એક સામાજિક વિચારક અને સ્વતંત્રતાસંગ્રામી પણ હતા. તેઓએ સમાજમાં ઘૂસેલ અન્યાય અને અસમાનતાની સામે અવાજ ઉઠાવ્યો હતો. મહાત્મા ગાંધીજીના વિચારોથી પ્રેરાયને, તેમણે સ્વતંત્રતા આંદોલન અને સામાજિક સમરસતા માટે કાર્ય કર્યું હતું.
**ઉત્તરાધિકાર:**
મેઘાણીના સાહિત્યને વાંચતા આપણા મનમાં ગુજરાતના લોકોની સંવેદનાઓ અને ભાવનાઓ જાગૃત થાય છે. તેઓના શબ્દો આજે પણ લોકોના દિલમાં જગ્યા ધરાવે છે, અને તેમને “રાષ્ટ્રીય શાયર” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
**ઉપસંહાર:**
ઝવેરચંદ મેઘાણીનું નામ એ માત્ર એક વ્યકિતનું નથી, પરંતુ એ સાહિત્ય અને સમાજ માટે તેમની અસાધારણ યોગદાને માટે એક પ્રેરણાનું સ્તોત્ર છે. તેઓ સાહિત્યના ક્ષેત્રમાં અને સમાજ માટે કરેલા કાર્યોને કારણે ગુજરાતના હદય છે.
‘ઝવેર ચંદ, શબ્દોમાં સાગર વહાવી દીધો,
ગુજરાતની ધરતીને મહેકાવી દીધો,
લોકસાહિત્યના તારા અવિનાશી બની,
જીવનને કવિતામાં જીવન્ત કરી દીધો. ‘
– નયના જે. સોલંકી
– આંખો
